Photo: Ju Hpun Hta Mahkawng Nga Ai WP Nu Num Langai
hpun maling sut rai na lang ai(gashadawn- na-htai gaw Maisaw hpun hpe madung lang ai) Dinghku kata ra ai malu masha ni rai nga ai namlaw namlap, namsi, dusat rem nga ni a matu malu masha ni yawng gaw hpun maling kata na lu ai re. Shadu lu shadu sha na matu ju-hpun, shingbyi shara dum n-ta shachyaw na matu lang ai shadaw, kawa hte hkindu ni yawng mung hpun maling sut rai ni rai nga ai. Hpun Maling Mala ni gaw Wunpawng Myusha ni a matu Karai Kasang a gaba dik htum ai shaman chyeju langai mi nan rai nga mali ai.
Raitim ndai zawn Wunpawng Myu sha ni madung shamyet shanat nga ai hpun maling mala ni ya gaw hten za ma wa nga ai hpe dan dawng ai hku mu mada lu nga ga ai. Ya na zawn hten za ma wa nga ai hpe n-mu ai ngu, kadai mung tsun ning dang lu na nre ai ngu ai hpe kam ai. Hpun Maling Mala ni hten za ma wa nga ai hte maren Bum Nga Mare Kahtawng masha ni a kanbau bungli hte bawng ring lam hpe hkra machyi shangun nga ai hpe Wunpawng buga de du hkawm yu ai shaloi dan dawng ai hku mu mada lu na re.
Ya na zawn Hpun Maling Mala ni hten za wa ai gaw hpa majaw kun ? Ngai langai mi hku na mu mada ai lam ni gaw-Hpun Maling Mala Hten Za Wa ai hpa majaw?
Photo: Yi Hkyen da ai buga shara mi
1) Buga mare masha ni hpun n-hprang sut rai ni hpe n-jaw ang ai hku hpan hpreng jai lang ai.
(photo: Ndai sumla na zawn Yi galaw na matu hpun Kaba tu ai shara ni hpe kran kau ai gaw hpun maling hten za wa ai a lam kaba langai mi rai nga ai.)
2) Masha jahpan law jat wa ai hte maren, hkai lu hkai sha na lamu ga jat na galaw ra wa ai majaw hpun maling namkawn ni hpe hkyen n-htawm Yi, Sun, Hkau Na a matu grau na jai lang wa ai. Yi shari tawn da ai aten kadun wa ai majaw hpun maling ni nlu kaba hkraw ai.
Photo: Rubber Plantation Kaba
Photo: Mare nam kawn langai kata tara n-shang mailung tawng ni
Photo: Tara n-shang Mailung hpaga galaw ai
Photo: WP Buga shara mi na nra ju ai shara
N-dai zawn hpun maling ni htenza wa ai majaw Buga Mare Masha ni a ntsa ding tawk hkra machyi shangun ai lam ni nga ai. Dai lam ni gaw-
Myusha Ni A Ntsa Hkra Machyi Shangun Ai Lam Ni
1) Duhkra ladaw shai wa ai majaw ana ahkya law wa ai.
2) Marang htu ai masa(rain pattern) shai wa ai majaw Hkai Nmai awng kaja ai lam hpe hkra mchyi shangun ai.
3) Lamu ga sau agre lawm mat ai(soil erosion) majaw hkai nmai n-kaja ai.
4) Hka tung ai, Hka kaba ai.
5) Mawru ru ai. Ga gyi ai.
6) Hpun maling nprang rai ni taw wa ai majaw namlaw namlap, namsi malu masha ahara nhkum wa ai majaw sak hkrung kanbau lam hte hkamja lam hta hkra machyi ai.
7) Hpun maling na lu ai Shadaw, Kawa, Ju-hpun lu na matu aten hte shadawn madang grau yak hkak wa ai majaw kanbau lam hta hkra machyi ai.
Lahta na lam ni a majaw Wunpawng Mungdaw Mungdan nga Myusha ni galu kaba bawng ring wa lu na matu tinang Mungdaw Mungdan kata hta Hpun Maling bai shatut shatsit shatawm gawn hkang kawn ai lam hpe bai galaw na matu na chying wa ahkyak la nga ai.
Kadai Ni Kaw Lit Nga Hpun Maling Mala ding grin tsit tsawm nga lu na matu galaw hkawm sa wa ai lam hta ahkyak dik ai Shanglawm Ai ni(stakeholders) gaw Buga nga Jauman Shawa Masha, Uphkang Asuya, Sut Hpaga Company(private sector) hte Garum Ningtum Hpung(NGO) ni rai nga ai.
Buga nga Jauman Shawa Masha ni gaw tatut jai lang asung jashawn nga ai ni re ai majaw ahkyak dik htum ai ni rai nga ai. Hpun Maling Sut Rai ni hpe jai lang hpan hpreng ai shaloi jaw ang ai tara ni hpe jahkrat da ai hte, tara lang ai ni rai ra nga ai. Jai lang ai shaloi lai lai jai jai shaza kau ai nre ai sha, tinang lang ang ai hpe sha shaw lang ai ladat rai ra nga ai.
Uphkang Asuya hku na Hpun Maling Hpan Hpreng Jai Lang Tara (Forest Management Policy) hpe jahkrat wa ai shaloi Hkrunggrin Ai Hpun Maling Gawnhkang Ladat (Sustainable Forest Management) hpe myit shalawm ai hte galaw ra nga ai. Hkrunggrin ai ngu ai hta Shinggyim Ngapra Masa (Social), Grupyin Shingra Masa(Environment) hte Sut Masa(Economy) lam ni hpe rap rap ra ra myit shalawm ya ra nga ai. Lama wa lahta na masa ni yawng hpe rap ra ai hku Tara(policy) nlu jahkrat ai rai yang hkra machyi ai lam byin pru wa na re. Gashadawn- Shimgyim Ngapra Masa hte Grupyin Shingra Masa hpe sharap shara myit shalawm ai lam n-nga ai sha, Sut Masa lam hpe sha grau madung tawn ai rai yang kaga Masa Lam Kaba 2 hta hkra machyi ai lam byin pru wa na re.
Sut Hpaga Company(private sector) ni gaw Mungdan Bawngring ai lam hta ahkyak la ai magam lit gumhpai ai ni rai nga ai. Raitim Sut Masa awng dang lam hpe sha nau madung tawn ai rai yang kaga lam ni hta hkrat sum ai lam ni law law byin pru wa na re. Dai re ai majaw Machye Machyang Hpring Hpaga(responsible businessperson) ni byin tai ra nga ai. Buga Jauman Masha a sak hkrung kanbau bungli a matu hpun maling sut rai ni hpe ra kadawn ai lam hte shinggyim ahkaw ahkang ni hpe myit ya ra nga ai. Dai hte maren Grupyin Shingra Masa (environment) hpe mung byin mai daram n-hkra machyi ai hku Nhprang Sut Rai ni hpe jai lang ra nga ai.
Karum Ningtum Hpung(NGO) ni hku na mung Mung Shawa, Asuya hte Sut Hpaga ni yawng hpe rap ra ai hku ginlen ya ra nga ai. Mung Shawa hpe Hkrunggrin ai Hpun Maling Mala Hpan Hpreng ai lam(sustainable forest management) hta myi jahpaw ya ai lam(awareness) hpe galaw ya ra ai. Maga mi hku na ta tut garum shing tau ya ai lam(implementation) hpe mung galaw ya ra nga ai. Ta tut karum ya ai lam hta buga shawa masha ni ndang di lu ai lam ni rai nga ai Hpaji Ladat(technical) hte Ja Gumhpraw(fincancial) garum ya ai lam hpe ta tut woi awn galaw ya ra nga ai.
Ndai lam hpe Nang Ngai mara shagun taw ai hta Tinang nan myit rawt ai hte Tinang Dangdi ai maga hku shang tsap galaw gun hpai na matu ahkyak la nga ai hpe tang madun dat n-ngai rai.
Myusha ni yawng Hpun Maling gawn hkang ai lam hta shang lawm wa u ga ngu myit mada let
Brangnamkawn(Shut shai ai lam ni yawng gaw ningmu tang madun ai Brangnamkawn a lit rai nga ai)
